Den burmesiske menneskerettsforkjemparen og tidlegare samvitsfangen Ma Thida er i Oslo. DnF gav henne ytringsfridomsprisen sin for 2010, i fjor. Av sikkerheitsmessige grunnar kunne ho då ikkje komme til Noreg for å ta i mot han. Men onsdag fekk ho prisen, formelt, og i går var ho i møter med mellom andre Jonas Gahr Støre. Thida er fødd i Yangon, Burma, i 1966, og var bare 16 år då ho byrja medisinstudiet i heimbyen. Etter embetsstudiet fortsette ho å studere. Ho spesialiserte seg i i "Family Medicine". Thida bur igjen i Burma no, etter nokre år i USA. ho fengsla for arbeidet sitt med litteratur. Då eg møtte henne i byrjinga av denne veka, kunne
ho fortelje at situasjonen i landet er i endring: 
(Foto: Ma Thida (t.h) i lag med leiar i DnF, Sigmund Løvåsen)
– Kor mykje skriv du no?
– Mykje!
– Du skriv både på engelsk og burmesisk. Det som er interessant for meg, er at du verkar meir eksperimentell og avantgarde på burmesisk, og skriv i meir tradisjonell normalprosa på engelsk. Stemmer det?
– Det burmesiske språket har fått utvikla seg i ein kultur av undertrykking. Det har gjort språket vårt fullt av mulegheiter for det tvitydige. Det er på mange måtar ornamentert og vakkert også. Det har blitt brukt til å dekke over ting. Til å moderere og skjule, til å pynte på og skape uklårheit. Burmesisk språk har ein annan smak enn engelsk. Engelsk er direkte. Burmesisk er særs indirekte. Det er ikkje bare sjølve orda vi vel med omhug. Også heile frasar vel vi medvite. For utanlandske kan dette vere veldig vanskeleg å følje.
– Korleis vil du skildre skjønlitteraturen din?
– Eg forsøker å velje den forma som følgjer innhaldet. Det byrjar alltid med innhaldet, så kjem forma.
– Kan du skildre desse formene for uinvidde?
– Presentasjonsforma mi er uformell. Eg eksperimenterer mykje. Det er veldig viktig for meg å vere uavhengig og open. Det gjeld både i stil og form. Slik er eg tru til tenkinga mi. Nokre folk klagar på meg: Dette er ikkje dikt, ikkje noveller. Eg kallar det eksperimentell skriving.
– Men du har òg anslag av meir tradisjonell, burmesisk form?
– Sosialistisk litteratur, som betyr realistisk prosa, er ein form med lange tradisjonar i Burma. Eg skreiv meir i denne forma då eg var ung. Då var eg kanskje mindre modig.
– Når du snakkar om det for meg, verkar burmesisk som eit språk eigna for poesi. Men kva med prosaen – generelt – og den journalistiske prosaen særskilt?
– Vi kan ikkje vere kreative utan pressefridom. Men vi må også bruke kreativitet for å få pressefridom.
– Du er ein av dei som har forsøkt å bruke kreativitet for å få pressefridom. Kan du seie noko om prosessen du har vore gjennom, som skrivande?
– Eg har alltid skrive. Og eg har alltid drive sjølvsensur. Eg trur ikkje at det var så medvite, men eit resultat av ein kultur i landet. Sjølvsensur er rota i måten vi tenkjer på. Når eg skriv på engelsk, tenkjer eg også friare.
– Kor mykje handlar det om mekanismar i sjølve språket?
– På engelsk kan eg vere meir direkte og presis. Det betyr ikkje at eg føretrekk engelsk framfor burmesisk. Det betyr at språka har ulike funksjonar for meg. Eg liker veldig godt å leike med ord. Men eg liker veldig godt å skrive på engelsk, på den måten som eg oppfattar som fri. Eg elskar å skrive, rett og slett, uansett språk.
– Speler du rollar når du bruker ulike språk?
– Ja, det kan du seie. Eg trur det handlar om å tenkje på kven ein skriv for. Eg er veldig medvite lesaren min, seier Thida. Det var for hennar modige ytringsarbeid at ho blei arrestert i 1993, og dømd til 20 års fengsel. Grunnen som då blei gitt, var at ho skulle ha forstyrra ro og orden, hatt kontakt med illegale organisasjonar og delt ut ulovleg litteratur. Seks år seinare blei ho sett fri av humanitære grunnar.
– Kan du seie noko om det du skreiv etter å ha vore i fengsel?
– Det høyrest kanskje rart ut, men eg var på mange måtar heldig med tida. Eg drog rett frå fengsel til eit stipendiat for litteratur i Harvard. Eg jobba med nettopp fengselsteksten min der. Dei sponsa ein researchar for meg. Researcharen tok ein del av dei meir praktiske sidene av informasjonsinnhenting. Ho jobba også med å samanlikne det som skjedde i Burma, med den store historia; dei store krigane og slikt. Eg fekk konsentrere meg mykje om mine personlege erfaringar.
– Kva språk skreiv du på?
– Ja, eg måtte velje eit språk og eg valde burmesisk. Eg har større sjølvtillit i det språket. Dessutan syntest eg at språket var rett for innhaldet. Eg tenkte ei stund at eg skulle skrive nokre passasjar på engelsk. Men stoffet var for personleg og privat til at eg kunne bruke engelsk. Særleg gjeld det den delen om tida då eg var på veg inn i fengsel. Eg dreiv mykje sjølvsensur på den tida. Då var burmesisk det rette språket, seier Thida.
Burmas kontakt med Noreg var opphaveleg gjennom kystgrensa og skipsfart. Den viktigaste grensa til Burma kan vere den mot Kina; ein av dei økonomiane i verda som veks fortast. Det er nesten eit år sidan befolkninga passerte 1, 3 milliardar. Når kinesarar gjør noko rett, blir det med ein styrke på 1, 3 milliardar. Når det går galt, går det tilsvarande dårleg. I veslesøsterlandet Burma har enkeltpersonar som Sui Ki hatt mykje å seie for den positive utveklinga i landet. Sjølv som landet har over 54 millionar innbyggarar, er dei fordelte på eit relativt lite landområde. Sjølv om språket legg til rette for sjølvsensur og uklårleik, og på tross av dei tradisjonelt dårlege ytringsfridomskåra, er landet i eit område av informasjon: «verdas største demokrati» India mot vest, Laos i nord, med mottoet «Fred, uavhengighet, demokrati, enhet og rikdom». Teknologikjempar som Malaysia er også nære. Og stadig nærmare, i ei globalisert verd:
– Kva har globalisering hatt å seie for at du blei opptatt av menneskerettar, ytringsfridomsspørsmål, og seinare måten du kunne velje språk og bustad?
– Eg vil seie at det er indre kriterium som ligg til grunn for vala mine av språk, seier Thida, som har mor av kinesisk avstamming, men som voks opp på landsbygda i Burma. Også far hennar er frå landsbygda. Han er rekneskapsførar, og elles oppteken av borgarrettar. Kva har det gjort for hennar arbeid med menneskerettar?
– Foreldra mine har ikkje lagt føringar på kva eg skal drive med. Særleg far min har vore opptatt av at eg skulle ta uavhengige val.
Og uavhengige val har ho tatt. Då Ma Thida fekk ytringsfridomsprisen frå DnF, i 2010, låg Burma på 174. plass på Reportere uten grensers liste om ytringsfridom. Ho hadde då i fleire tiår jobba med litteratur, som forfattar, journalist og redaktør. Ho jobba særleg mykje med ungdom, som verkar å vere ei hjartesak for henne. Burmesiske styresmakter sette ikkje pris på det. Tvert om. Men dette til tross, uttrykker Thida stor kjærleik for landet sitt, både til natur og kultur. Og forstår eg henne rett, heng desse to tinga også saman. Når eg spør kva ho er så glad i i språket sitt, svarar ho "At det er blomstrande". Burma, også kalla Myanmar, var eit rikt land. Rikdommen er frå naturen, i form av mineral og metall, og menneskeleg rikdom. Burmesarar er kjente for å vere arbeidssame folk med høg arbeidsmoral.
– Vi har ikkje infrastruktur og midlar til å utnytte ressursane våre. Inntil vidare er det beste vi kan gjere å verne om dei og passe på at dei ikkje blir tatt av andre.
– Du fekk ytringsfridomsprisen frå oss det året fredsprisvinnar Aung San Suu Kyi kom ut av husarrest. Kva synest Thida at Suu Kyi har gjort for situasjonen i Burma?
– Mange stemmer no på Suu Kyi i valet, men eg trur kanskje at dei gjer det av feil grunnar. Dei stemmer i flokk, og utan å ta individuelle og sterke val. Det er kanskje naivt. At ho har vore gjennom mykje, og vore lenge i fengsel, betyr ikkje nødvendigvis at ho er den rette til å leie landet.
– Du er opptatt av å ta individuelle val.
– Det har eg altså med frå far min.
– I Noreg har vi mangla ein stor tidsskriftkultur, om ein tenkjer at tidsskrift har ei rolle for å formidle skjønnlitteratur. Her må ein kanskje attende til Profilgenerasjonen for å finne noko som kan minne om den rolla som The Newyorker i USA, eller Sjonvarp på Island har hatt for den litterære allmenta. Du har redigert eit tidsskrift i Burma. Kva rolle har dette hatt?
– Dei var ikkje illegale, det må eg seie. Men eg har fått publisert tekstar av unge vaksne heilt ned til tenåringsalder, fortel Thida. Når Thida får snakke om ungdommar som ho las, valde ut og redigerte tekstane til, skjer noko med kvinna. Ho byrjar å snakke raskare, og blir tydeleg engasjert og glad. Det verkar å vere ein omsorg der: Vel er Thida utdanna i litteratur frå Harvard, og brukar mykje av tida si på litteratur og ytringsfridomsarbeid. Men Thida praktiserar framleis medisinen ein gong i veka. Det er eit frivillig, ubetalt arbeid. Den medisinske hjelpa som ho gir er gratis for pasientane.