Øystein Hauge er fødd på sjølvaste fredsdagen, Nobels Fredspris sin 10. desember. Haauge er forfattar og poet (med bøker som m.a. Grønt (2000), Radiodikt (2003) og Fotografi av to som dansar (2005), og mottok i 2012 Sørlandets litteraturpris for diktsamlinga Predikanten.
Men forfattarem arbeider også som seniorrådgivar i Kriminalomsorga. I Hustad fengsel utanfor Molde. Der er han del av fengselsleiinga og får slik detaljerte innblikk i kvardagen til dei som soner straffa si i fengselet.
Om du skulle skildre oppgåvene dine på dei ulike arbeidsplassane; i fengselet og i den vesle hytta der du skriv?
Å ta plass attmed det grøne skrivebordet med plommetreet like utanfor vindauget i hagehytta mi er og blir naturlegvis ei heilt anna handling enn det å skulle låse seg gjennom fleire ståldører, signere ut alarm og nøklar før du tar til med dagens arbeid. Men det er også noen likhetspunkt der.
Og eitt likhetspunkt er jo at du i begge arbeidsromma jo må halde sansane dine skjerpa. Slik det er dei fleste stadane der arbeid skal gjerast. Men kanskje serleg i fengsel. Og kanskje serleg når du tar mål av deg å skrive skjønnlitteratur.
Den svenske forfattaren Per Olav Enquist meinte han vart skjerpa som forfatter av nettopp å leve i små, kontrollerte samfunn. Og utan å trekke for langt analogien i dette er det jo klart at eit fengsel også er eit slags øvingslokale for skjerping av sansane. Slik skriverommet er det.
Den største skilnaden mellom dei to arbeidsplassane mine må vere at du i fengselet jo heile tida er medvite at du er del av eit fellesskap av både innsette og tilsette. Eit fellesskap der omgrepet kontroll naturlegvis står sentralt. Medan eg heime er berre meg sjølv og Nick Cave, Tom Waits eller noen av dei andre heltane mine i den røde høgtalaren.
Kva arbeider ein seniorrådgivar med i eit fengsel?
I botnen ligg ei stilling som kulturleiar. Men på kontordøra mi har eg tittelen seniorrådgiver av den enkle grunn at eg gjennom dagen er innom så mange ulike arbeidsoppgåver, ofte langt på sida av kulturarbeidarens kvardag. Og som del av leiargruppa ved fengselet får ein sjølsagt ei interesse og ansvar for også andre sider av fengselsdrifta. Om det er som bindeledd mellom organisasjonar som tilbyr tenestene sine i fengselet – eller som informasjonsmedarbeidar i høve til studentar og skuleklasser som kjem for å lære meir om norsk kriminalomsorg.
Kan du forsøksvis skildre ei gjennomsnittleg arbeidsveke – i fengselet og attmed skrivebordet ditt heime?
Då må eg ta den veka som ligg nærmast i tid. Veka som gjekk. Og det eg hugser best frå denne var nok dei to gruppetimane eg hadde saman med innsette i rusmeistringstiltaket vårt. På timeplanen stod pusteøvingar og meditasjon. Der eg som instruktør etter beste evne også forsøker å lage eit rom for samtale. For kontemplasjon. Men der vi også våger oss ut i det å vere stille saman. Innanfor Zen heiter det jo: "å tenke fram eit dikt". Wu wei. Einslags tilstand av ikkjehandling der det finn stad eit møte mellom det som er og det som blir til. Eg liker å tenke på desse meditasjonsmøtene eg frå tid til annan har med innsette, som nettopp slike møter. Møter der noe blir til.
Og for å vende attende til skrivebordet heime; Eg er heilt avhengig av kvar dag å få einslags balanse i det eg arbeider med. I den forstand at eg kvar dag må finne plass til skrivinga mi. Til ulike typar tekstarbeid. Men også det å sette av tid til nærlesing av andre forfattarar har alltid vore viktig for meg.
Kva kjenner du mest for? Litteraturen eller fengselet?
Om to-tre år får eg høve til å arbeide med litteraturen min på heiltid. Og eg skal ikkje legge skjul på at eg ser fram til å få betre tid til dikta mine og til nye bokprosjekt. Samtidig som eg då veit eg også vil miste noe. Også i høve skrivinga. Møtene med dei innsette. Men også med dei mange dyktige fengselsbetjentane eg har samarbeidd med gjennom dei ti siste åra. Med fengselspresten. Med lærarane i fengselsundervisninga. Det er så mange.
Kva kjennest viktigast av det du jobbar med i fengselet?
No skal ein ikkje pynte seg med formuleringer som "den gode samtalen" og slik påberope seg sjølv å vere ein viktig part i slike. Men. Jo. Dei ikkje-planlagte møtene som kan finne stad mellom deg som fengselstilsett og fangen har eg stor tru på. Og det går ikkje éin dag utan eg ender opp i slike tilsynelatande tilfeldige samtalar. Eller. Kva er eigentleg tilfeldig her i livet? Her i verden.. Og så har det vore viktig dei gongene eg i kriminalomsorgen har fått vere fødselshjelpar og initiativtakar til ulike kulturtiltak som seinare er blitt nasjonale tiltak og som også har utløyst betydelige kulturmidler frå Kulturdepartementet og Norsk Kulturråd. Eitt av desse er "Lyden av lesing" – eit landsomfattande litteraturprosjekt der vi hjelper innsette å lese for barna – sjølv om pappa (for det er mest pappaer) sit i fengsel. Og eit anna anna prosjekt der vi tok utgangspunkt i digital forteljarkunst i arbeidet med å formidle ei historie. Skriveprosjektet "Poesi i prisonen" vart også starta i Hustad fengsel. Dette arbeidet vart nærmast som eit kunstnarisk gjennomgangstema å rekne. I Stortingsmelding nr. 37 – "Straff som virker". Dette var vi ikkje lite stolte over å få vere med på.
På kva måtar tenkjer du jobbane drar vekslar på kvarandre: Kva tar du med deg som forfattar inn i fengselet?
Som forfattar er det heile tida snakk om å finne fram til sin eigen stemme. Stemmen som vekker atterklang og gjenkjenning. Og sjøl om eg veit dette høyrest i overkant flytande og lite konkret ut: eg meiner det er eit nært slektskap mellom fangen og forfattaren i så måte. Fangen famler akkurat som forfattaren etter knaggane, etter grepa i klatreveggen han kan få feste i og arbeide seg vidare ut frå.
Kva tar du med deg inn i tenkinga og språkarbeidet frå det andre du gjer?
Dei ti åra mine i fengsel har nok påverka den littære tenkinga og språkarbeidet mitt meir enn eg kanskje sjølv er klar over. I 1999 fekk eg eit kort møte med den svenske nobelprisvinnaren og poeten Tomas Tranströmer då han vitja Bjørnsonfestivalen i Molde. Tranströmer arbeidde også i fengsel i ein periode av livet sitt. Og haikudikt skreiv han gjennom heile livet. Det var under tida ved Hällby Ungdomsfängelse desse to haikudikta kom til:
när rymmaren greps/bar han fickorna fulla/med kantareller
pojken dricker mjölk/och somnar trygg i sin cell/en moder av sten
Dei dagane eg i fengselet kanskje kjenner meg framand for oppgåvene, for ståldørene, for alle alarmane – er det at eg kan hente fram ei tekstlinje eller to frå nobelprisvinnaren. Tomas Tranströmer ligg forresten på arbeidsbordet mitt i fengselet, også. Slik han gjer det på skrivepulten heime.